پس از ماه‌‌‌ها تعلل، چندی پیش میزان پیمان‌‌‌سپاری و تعهد ارزی فرش دستباف کاهش یافت. با این حال در لایحه بودجه سال آینده دیگر خبری از کاهش رفع تعهدات نیست.
به گزارش روابط عمومی اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش ایران به نقل از تجارت‌‌‌نیوز؛ در آخرین نشست خبری شورای راهبری بهبود محیط کسب‌‌‌وکار اتاق بازرگانی اعلام شد در حالی که در بودجه سال‌جاری میزان پیمان‌‌‌سپاری ارزی فعالان صنعت فرش کاهش یافته بود، در لایحه بودجه سال آینده از این کاهش تعهد ارزی خبری نیست. اتفاقی که منجر به ناامیدی تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش شده است.
طبق این قانون که از همین هفته پیش و با تاخیر ۳۲۰ روزه به اجرا درآمد، «اخذ هرگونه تعرفه و عوارض صادراتی و الزام به پیمان‌‌‌سپاری ارزی در زمینه صادرات صنایع دستی به جز میزان ارزش مواد اولیه مصرف‌‌‌شده، ممنوع است.» در حالی در لایحه بودجه سال آینده دیگر خبری از این تبصره قانونی نیست که امید صادرکنندگان این بود که در سال آینده با اجرای درست و به‌‌‌موقع قانون بتوانند تاخیر صورت‌‌‌گرفته در سال‌جاری را جبران کنند.
دست‌‌‌اندرکاران حوزه فرش دستباف معتقدند پیمان‌‌‌سپاری ارزی، مهم‌ترین مشکل صادرکنندگان فرش است که باعث شده میزان صادرات فرش از ۴۰۰ میلیون دلار در سال‌‌‌های قبل، امسال به ۵۰ میلیون دلار کاهش یابد. چراکه صادرکنندگان فرش در شرایطی پس از انجام تشریفات گمرکی، متعهد به بازگشت ارز فرشی می‌‌‌شوند که هنوز آن را به فروش نرسانده‌‌‌اند. حتی با وجود اینکه فرصت رفع تعهد ارزی فرش به یک سال افزایش یافته، اما چون فرش برای بازاریابی و فروش به صورت امانی به انبارها منتقل میشود، بازگشت ارز آن زمان‌براست.
سقوط سهم فرش دستباف ایرانی از بازار جهانی
معاونت بررسی‌‌‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران اخیرا در گزارشی تحت عنوان «نگاهی بر وضعیت صنعت فرش دستباف» با استناد به آمار سازمان تجارت جهانی به این نکته اشاره کرده بود که ایران در سال ۲۰۱۱، حدود ۲۵.۵درصد از عرضه فرش دستباف در بازارهای جهانی را به خود اختصاص داده بود که بیشترین متوسط سهم سالانه جهانی از بازار فرش در دوره ۲۰۱۱-۲۰۲۲ بوده است. اما در سال ۲۰۲۲ سهم ایران از بازار تجارت جهانی فرش دستباف به ۷.۴درصد رسیده و در این دوره زمانی سهم رقبای ایران از جمله هند، چین، نپال و پاکستان در حال افزایش بوده است.
به طور کلی طی سال ۲۰۲۲، کشورهای هند با ۳۱۰ میلیون دلار و سهم حدود ۳۰.۳درصد از کل صادرات فرش، چین با ۹۳.۱میلیون دلار و سهم حدود ۹.۱درصد از کل صادرات فرش و مصر با ۸۹.۸میلیون دلار با سهم حدود ۸.۸درصد از کل صادرات سه کشور عمده در صادرات فرش دستباف طی سال‌‌‌های مزبور بوده‌‌‌اند.
پس از این کشورها نپال با سهم حدود ۸.۳درصد، پاکستان با سهم حدود ۷.۷درصد و ایران با سهم ۷.۴درصد از کل صادرات فرش دستباف جهان در رتبه‌‌‌های بعدی قرار می‌‌‌گیرند. ۷۱.۵درصد از کل صادرات فرش دستباف جهان توسط این شش کشور تامین میشود. بر این اساس هند توانسته سهم خود را از ۱۵درصد در سال ۲۰۱۱ به ۳۰.۳درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش دهد. البته صادرات هند تغییر قابل‌توجهی نداشته و دلیل افزایش سهم هند از بازار صادرات جهانی، کاهش قابل‌توجه صادرات ایران بوده و به نوعی می‌توان گفت هند جای ایران را در بازارهای جهانی گرفته است. از طرف دیگر بررسی روند صادرات فرش دستباف ایران طی دهه گذشته نیز روند نزولی این محصول را نشان می‌‌‌دهد.
بر اساس آمار گمرک ارزش صادرات فرش دستباف ایران از ۴۲۷.۳میلیون دلار در سال ۱۳۹۱ به ۵۰.۷ میلیون دلار در سال ۱۴۰۱ رسیده است. متوسط رشد سالانه ارزش صادرات فرش دستباف ایران به نقاط مختلف جهان طی سال‌‌‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۱ برابر با منفی ۱۹درصد بوده است. بر این اساس سهم صادرات فرش دستباف ایران از کل صادرات غیرنفتی، از ۱.۳درصد در سال ۱۳۹۱ به ۰.۰۹درصد در سال ۱۴۰۱ رسیده است.
همچنین بر اساس این گزارش، گرچه پیمان‌‌‌سپاری ارزی تاثیر بسیار مهمی بر کاهش صادرات فرش دستباف داشته، اما این صنعت با مشکلات دیگری از جمله خام‌فروشی مواد اولیه به دلالان خارج کشور، استفاده از مواد اولیه نامرغوب و با کیفیت پایین، عدم‌استفاده از تکنولوژی پیشرفته در تولید مواد اولیه از جمله رنگ و نخ، بهره‌‌‌گیری از محیط غیراستاندارد برای تولید فرش، کم‌توجهی به حقوق و مزایا و بیمه کارگران شاغل در این صنعت، عدم‌بهره‌‌‌گیری از کارگاه‌‌‌های متمرکز، عدم‌توجه به سلایق و نیازهای مصرف‌کنندگان، عدم‌دسترسی به اطلاعات و نیازهای بازار، عدم‌حمایت مادی و معنوی دولت از بافندگان فرش دستباف، رویکردهای سنتی بازاریابی، تبلیغات سنتی و عدم‌انطباق با شیوه‌‌‌های تبلیغاتی بازارهای مقصد، عدم‌رعایت استانداردهای بسته‌‌‌بندی و ارسال فرش و مسائل سیاسی و تحریم‌‌‌ها نیز مواجه است.
