به گزارش روابط عمومی اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش ایران به نقل از گزارش ایرنا، فرش نگینی است بر تارک هنر و آمیزه‌ای از اصالت و ظرافت با طرح‌هایی الهام گرفته از طبیعت، عرفان و ذوق ایرانی که تار و پود آن روایت‌گر دستان هنرمند مردمان این منطقه؛ نه تنها زیراندازی نفیس که تابلویی از فرهنگ و شکوه ایرانی که بر صفحه زمان ماندگار شده است.
هر گره از این فرش آینه‌ای است از تاریخ کهن و باورهای ژرف مردمان این دیار که رنگ‌ها در آن با وسواس و عشق در کنار هم می‌نشینند تا راوی قصه‌های ناگفته‌ای از آداب و رسوم ایران زمینه باشند؛ این دستبافتههای هنری تنها زینت‌بخش خانه‌ها نیست، بلکه سفیری از فرهنگ پربار ایران به شمار می‌رود که بر زمین گسترده می‌شود و دل‌های اکنون را به گذشته‌های پرشکوه پیوند می‌زند.
بیش از ۴۴ هزار بافنده و حدود ۱۷۵ کارگاه در استان اردبیل مشغول کار هستند و سالانه افزون بر ۱۱۰ هزار مترمربع فرش و تابلوفرش با نقش و نگارهای متنوع و چشم‌نواز تولید می‌کنند که البته بیشتر تولیدهای آنها شامل نقشه‌های بیجار، ریزه ماهی و مسند است.
سوای اینها بر اساس اعلام اداره‌کل صمت استان اردبیل، امسال ۴۵۷ مجوز مشاغل خانگی مرتبط با تولید فرش در این استان صادر شده که شامل ۴۵۵ مورد مجوز مستقل و ۲ مجوز پشتیبان بوده و حاکی از تلاش برای حفظ جایگاه به عنوان یکی از کانون‌های اصلی این هنر- صنعت است.
آمارها بافندگان موجود و مجوزهای صادر شده جدید نشان دهنده وجود نیروی انسانی فعال و خبره و به عبارت دیگر ظرفیت انسانی مناسب در استان اردبیل است که در کنار اعمال سیاست‌های حمایتی از سوی دولت زمینه را برای ترویج و توسعه این رسته فراهم کرده است.
با وجود اینها صنعت فرش دستباف استان اردبیل در چند سال گذشته با چالش‌های متعددی دست به گریبان شده که با استمرار آن ضمن به خطر افتادن معیشت فعالان، آینده هنر بافندگی و بازارهای داخلی و خارجی تولیدهای این استان نیز می‌تواند رو به افول بگذارد.
چالش‌های هنر- صنعت فرش دستباف
از جمله چالش‌های هنر- صنعت فرش دستباف استان اردبیل می‌توان به فقدان برندی مستقل اشاره کرد که دست‌اندرکاران و برخی مسئولان بارها به آن پرداخته و در این زمینه هشدار داده‌اند؛ نبود برند فرش اردبیل موجب شده که بخش قابل توجهی از تولیدهای اردبیل به نام سایر استان‌ها به فروش برسد؛ موضوعی که سبب تضعیف جایگاه تجاری و فرهنگی این محصول شده است.
بر اساس گزارش مرکز توسعه تجارت ایران، صادرات فرش دستباف در ۲ سال گذشته به کمتر از ۴۰ میلیون دلار رسیده که پایین‌ترین رقم در سه دهه گذشته به شمار می‌رود و همین افت صادرات ملی فرش دستباف نیز بر بازار استان اردبیل تاثیر منفی برجا گذاشته است.
فعالان و کارشناسان حوزه صنایع‌دستی و فرش، دستمزد پایین و فقدان بیمه فراگیر برای بافندگان را از دیگر مشکلات مهمی عنوان می‌کنند که می‌تواند آینده این هنر- صنعت را با چالش‌های جدی روبرو کند زیرا حاصل تلاش‌های شبانه‌روزی بافندگان به طور معمول به پایین‌ترین قیمت خریداری و چند برابر بیشتر به فروش گذاشته می‌شود، در حالی که پس از سال‌ها بافندگی بازنشستگی هم ندارند.
تولیدکنندگان تغییر مدام نرخ ارز و در نتیجه آن نوسان قیمت مواد اولیه در کنار کاهش قدرت خرید بازار داخلی را از دیگر موانع اصلی رشد هنر- صنعت فرش دستباف در استان اردبیل عنوان می‌کنند که رفع آن نیازمند تمهید اساسی از سوی دست‌اندرکاران است.
اردبیل به عنوان یکی از استان‌های با سابقه در رسته فرش دستباف اگرچه با چالش‌ها و مانع‌هایی مانند فقدان برند مستقل، بیمه و حمایت اجتماعی بافندگان، بازار صادراتی ضعیف، تاثیرپذیری از شرایط نامناسب اقتصادی و سیاست‌های ارزی دست به گریبان شده اما تلاش‌هایی نیز برای رفع مشکلات در جریان است.
سوای اظهارات مسئولان صنعت، معدن و تجارت استان، فرماندار اردبیل نیز در نشستی با رییس اتحادیه فرش بر ضرورت برندسازی فرش اردبیل با محوریت معرفی بیشتر آن در ایران و جهان تاکید کرد و گفت: فرش اردبیل باید قابلیت اقتصادی و رقابت‌پذیری داشته باشد و این امر نیازمند برنامه‌ریزی و طرحی ویژه است.
فرزاد قلندری با تاکید بر حمایت از ساماندهی حوزه فرش دستباف و لزوم اعطای تسهیلات به فعالان این رسته اظهار کرد: برای بافندگان فرش باید توجیه اقتصادی وجود داشته باشد تا انگیزه آنها برای تولید دوچندان شود.
وی همچنین از راه‌اندازی نمایشگاه دایمی فرش اردبیل با محوریت ارائه طرح‌های ناب و صادرات محور حمایت کرد.
ضرورت‌های توسعه صنعت فرش
در کنار مشکل‌ها و چالش‌هایی مورد اشاره که می‌تواند علاوه بر بافندگان، صنایع و مشاغل وابسته را هم تحت تاثیر قرار دهد، توسعه هنر- صنعت فرش استان اردبیل دارای فرصت‌هایی است که توجه به آنها می‌تواند به رونق اقتصادی استان و کشور کمک کند.
از همین رو کارشناسان و فعالان این رسته برای گذار از شرایط حاکم از جمله بر ضرورت برندسازی محلی تاکید دارند و بر این باور هستند که ارتقای نام «فرش اردبیل» به‌عنوان برندی مستقل و شناخته‌شده در بازارهای داخلی و خارجی در کنار گسترش بازار صادراتی از طریق شناسایی بازارهای هدف خارجی، افزایش حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی، بهبود بسته‌بندی و رعایت استانداردهای صادراتی می‌تواند بخشی از مشکل بازاریابی و فروش را برطرف کند.
کارشناسان مربوطه همچنین بر تکمیل زنجیره تامین در راستای کاهش وابستگی به مواد اولیه وارداتی، ارتقای کیفیت نخ و رنگرزی، استفاده از طرح‌های نوین، ترکیب سنت و مدرنیته، توجه به تولیدات متنوع‌تر با توسعه تولید تابلوفرش‌ها و سایر دستبافتههای هنری در راستای جلب بازارهای نوظهور تاکید دارند.
تقویت حمایت از بافندگان با اقدام‌هایی مانند گسترش پوشش بیمه، کاهش فرایندهای مرتبط با دریافت تسهیلات بانکی و کمک به افزایش کمی و کیفی کارگاه‌های خانگی و تولید خرد را از جمله راهکارهایی عنوان می‌کنند که می‌تواند چهره زنگار گرفته این هنر- صنعت را در استان اردبیل دگرگون کند.
با وجود ظرفیت بالای نیروی انسانی، کیفیت قابل‌قبول تولیدات و سابقه تاریخی در تولید فرش، صنعت فرش اردبیل نیازمند تحول در سیاست‌گذاری، برندسازی و حمایت‌های بلندمدت است، در غیر این صورت این میراث فرهنگی و اقتصادی بیش از پیش در معرض افول قرار خواهد گرفت.